ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදය කෙටියෙන්
ශ්‍රී ලංකාවේ ගැටලුව පැනනැඟෙන්නේ රට තුළ ඇති විදේශ විනිමය සංචිත (රත්තරන්, ඩොලර් සහ වෙනත් ඩොලර් වැනි වත්කම්) ඉක්මනින් නැති වී යන බැවිනි. මෙම පුරෝකථනය මුලින් නිවැරදි යැයි පෙනුනද, එය බොහෝ ගැඹුරට යන ගැටලුවක රෝග ලක්‍ෂණයකි.
ශ්‍රී ලංකාව හඳුන්වන්නේ “පෙරටුගාමී ආර්ථිකය” ලෙස ය – නොදියුණු හෝ නැගී එන ආර්ථිකයක් ලෙස හංවඩු ගැසීමට තරම් වත්කමක් නැති ආර්ථිකයකි. තවද අප වැනි රටවල් සාමාන්‍යයෙන් විශේෂිත අංශ කිහිපයක් මත යැපේ. අප වැඩිපුරම මුදල් උපයන තැන එයයි. ශ්‍රී ලංකාව සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, සංචාරක ව්‍යාපාරය, තේ සහ වෙනත් කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන කිහිපයක් මත බෙහෙවින් යැපෙන බව පෙනේ. ඇත්ත වශයෙන්ම සංචාරක ව්‍යාපාරය ලංකාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට 10% කට වඩා දායක වේ.
Covid වසංගතය පැමිණි විට, රටට ගැටලු රාශියකට මුහුණ දීමට සිදු වීම වැළැක්විය නොහැකිවීය. 2020 වසරේදී ශ්‍රී ලංකාවේ සංචාරක කර්මාන්තය කඩාවැටී ආර්ථිකය 3.6% කින් හැකිලී ගියේය. සංචාරකයින් තවදුරටත් දිවයිනේ වෙරළ තීරයේ නොසිටින අතර රටට වටිනා විදේශ ආදායමක් අහිමි විය. වෙළඳ ආර්ථික විද්‍යාවේ දත්ත වලට අනුව, දැඩි වසංගතයට පෙර දිනවලදී ශ්‍රී ලංකාව මසකට ඩොලර් මිලියන 455 ක ආදායමක් උපයා ඇත. නමුත් මෙම ජූලි මාසයේදී එය ඩොලර් මිලියන 3 ක් දක්වා අඩු විය. වසංගතයට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා සම්පත් රැස් කර ගැනීමට ජපානය, චීනය, ඇමරිකාව සහ ඉන්දියාව වැනි විශාල ආර්ථිකයන්ට පහසුවෙන් හැකි වූ අතර, ශ්‍රී ලංකාව වැනි මායිම් ආර්ථිකයන් අසමාන ලෙස දැඩි ලෙස පීඩාවට පත් විය.
නමුත් පසුව වෙනත් දෙයක් තිබුණි.
රට ආර්ථික අර්බුදයකින් පීඩා විඳිමින් සිටියදී, රජය “සියයට සියයක් කාබනිකව” යාමට තීරණය කළේය. මෙම දැක්ම මුළුමනින්ම සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා රජය සියලුම රසායනික පොහොර තහනම් කළහ.
මෙය තේ වතුවලට දැඩි ලෙස හානි කළ අතර ඩොලර් අපනයනයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් තේ අපනයනය කළ බැවින් විදේශ විනිමය සංචිත යළිත් වරක් බිඳ වැටුණි. තේ අපනයන ආදායමෙන් 10% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ලබා දෙන වසරකට ඩොලර් බිලියන 1.25 කට වැඩි ප්‍රමාණයක් ගෙන එන තේ ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම අපනයනය වේ. නොසිතූ ලෙස සිදු කළ රජයේ මුග්ද තීරණය නිසා තේ වතු සහ ගොවීන් පමණක් නොව තේ අපනයනයෙන් පෝෂණය වූ ඒ ආශ්‍රිත සේවා සහ මූල්‍ය අංශ ද කඩා වැටිණි. රජය විසින් සීමාවන් කිහිපයක් ලිහිල් කරන විටත් හානිය සිදුවී අවසන්ව තිබූ අතර රටට අවශ්‍ය විදේශ ආදායම ඒ වන විටත් අහිමි වී තිබුණි.
දැන් ලංකාව ආර්ථික හදිසි තත්වයක ය. රට සතුව ඇති විදේශ විනිමය සංචිතය බොහෝ දුරට අවසන් වී ඇත. සංචිත 2019 නොවැම්බර් මාසයේදී ඩොලර් බිලියන 7.5 සිට ජූලි අවසානය වන විට ඩොලර් බිලියන 2.8 දක්වා පහත වැටී ඇත. බොහෝ ප්‍රවීණයන් විශ්වාස කරන්නේ මෙය ආපසු නොහරීමේ ලක්ෂයකට පැමිණි ඇති බවයි.
නමුත් ඇයි? විදේශ විනිමය සංචිත මෙතරම් වටින්නේ ඇයි?
මේ විදියට සිතන්න. විදේශ විනිමය – සාමාන්‍යයෙන් ඩොලර් – රටවල් ජාත්යන්තර වෙළෙඳපොළෙන් භාණ්ඩ මිලදී ගැනීමේදී භාණ්ඩ සඳහා ගෙවන්නේ කෙසේද? එබැවින් ලංකාවට ඉන්ධන හෝ මස් මිලදී ගැනීමට අවශ්‍ය නම් අප උපයා ගත් සංචිත සමඟ ඒ සඳහා ගෙවීමට සිදුවේ. අවාසනාවකට මෙන්, ලංකාව විදේශ විනිමය විශාල ප්‍රමාණයක් වියදම් කරමින් සිටින අතර වැඩි විදේශ ආදායමක් උපයන්නේ නැත. එබැවින් අපට ඕනෑම වේලාවක ජාත්යන්තර වෙළඳපොලෙන් භාණ්ඩ මිලදී ගැනීමට අවශ්‍ය නම් අප සිටින්නේ ඉතාම දුෂ්කර තැනකය.
දැන් රජය නිර්මාණාත්මක විසඳුම් සෙවීමට උත්සහ කරමින් ඇත. එනම්, ශ්‍රී ලංකාවට විශාල දේශීය මුදල් ප්‍රමාණයක් මුද්‍රණය කර ඩොලර් වටිනාකමින් යුත් වත්කම් සඳහා හුවමාරු කර ගැනීමෙන් ගැටලු රාශියකට විසඳුම් සොයමින් සිටී. අවාසනාවකට මෙන්, මෙම ප්‍රවේශය ද වැරදි ලෙස සංකල්පනය වී ඇත්තේ, සියල්ල සමාන වුවත්, දේශීය මුදල් අවසානයේදී ආර්ථිකය තුළට ගෙන ගොස් විනාශය සිදු කරන බැවිනි. වැඩි වටිනාකමක් නොමැතිව විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් පාවෙන අතර කඩදාසි මුදල් ප්‍රායෝගිකව වටිනාකමක් නැති තත්වයකට පත්වී, රට උද්ධමනයකට හෝ අධි උද්ධමනකාරී පරිසරයකට ඇදී යාම සිදුවිය හැක.
නමුත් ලංකාවේ කරදර එතැනින් අවසන් නොවේ. අතීතයේ සංවර්ධන හා යටිතල පහසුකම් කටයුතු සඳහා රට විදේශ ණය මත දැඩි ලෙස විශ්වාසය තැබීය. තවද මෙම ණය වලින් බොහොමයක් ඉක්මනින් ගෙවිය යුතුය. ජූලි මාසයේදී පමණක් ශ්‍රී ලංකාව ඩොලර් බිලියන 1 ක ණය ආපසු ගෙවා ඇති අතර එහි සංචිතය තවදුරටත් ක්ෂය විය. ඒ සියල්ල අවසානයේ මාස 2 ක වටිනාකමකින් යුත් ආනයන ආවරණය කිරීම සඳහා ප්‍රමාණවත් සම්පත් රටට ඉතිරි විය. එසේම ලබන වසරේ ජනවාරි සහ ජූලි මාසවලදී ගෙවිය යුතු තවත් ඩොලර් බිලියන 1.5 ක විදේශ බැඳුම්කර ගෙවීම් සමඟ මෙම අර්බුදයෙන් බේරීමට රටට ආශ්චර්‍යයක් අවශ්‍යය.
ශ්‍රී ලංකාවට ආර්ථික වැරදි කළමනාකරණය, වසංගත රෝග සහ ණය බැඳීම් බිඳවැටීමේ භයානක අවස්ථාවට මුහුණ දීමට සිදු වී ඇත. ඇත්ත වශයෙන්ම, බාහිර උදව් නොමැතිව රට මේ සියල්ල සමඟ කටයුතු කරන්නේ කෙසේදැයි කිසිවෙකු දන්නේ නැත.
මෙම උගුලෙන් ගැලවිය හැකි එකම මාර්ගය ජාත්යන්තර මූලය අරමුදලේ (IMF) ණයක් ලබා ගැනීමයි. බොහෝ දුරට දුෂිත ඇමති වරුන්ගේ අකමැතිම තේරීම මෙයයි. මන්ද යත් මෙවැනි ණයක් ලබා ගැනීමේදී රටට ඇතුල්වෙන දැඩි මුල්‍ය කොන්දේසි නිසා, ජනතා මුදල් නාස්ති කිරීමට සහ අනවශ්‍ය ව්‍යාපෘති වලින් කොමිස් ගැසීමට වැට බැදෙන බැවිනි.